Üretim sektöründe önem arz eden konulardan biri üretim planlamasıdır. Üretim planlama nedir ve nasıl yapılır soruları da bu nedenle sıkça karşılaşılan sorulardan biridir.
Üretim planlama, hedeflere mümkün olan en verimli şekilde ulaşmak için oluşturulan bir planlama sistemdir.
Üretim planlama süreci; talep tahminleri, kapasite planlama, malzeme kaynağı planlama, üretim programlama, iş gücü ve çalışma planlama, stok yönetimi, işlem yönetimi, kalite kontrol ve dağıtım planlaması gibi bir dizi kritik adımdan oluşur.
Geçmişte, genellikle sadece büyük ölçekli üreticiler kapsamlı üretim planlamaları kullanırken günümüzde durum biraz değişir.
Üretim süreçleri ve tedarik zincirleri süreçleri giderek karmaşıklaşması nedeniyle her ölçekteki üretici için etkili bir üretim döngüsü oluşturmak zorunlu hale gelmiştir. Dolayısıyla küçük ve orta ölçekli işletmeler için de kapsamlı üretim planlamaları bir ihtiyaçtır.
Ancak birçok işletme sahibi, üretim planlaması konusunda ya eski yöntemlere sıkışıp kalmakta ya da bu eksikliklerin farkında olmadan sistemli planlama veya envanter yönetimine gerekli zaman ve kaynağı ayırmamaktadır.
Bu durum, fırsat kaybına ve rekabet gücünün olumsuz etkilenmesine neden olabilir.
Plan ne kadar kapsamlı olursa, üretimi etkili bir şekilde yönetmek o kadar kolay olacaktır.
Üretim Planlama Nedir?
Üretim planlama, şirketlerin sürdürülebilir bir şekilde faaliyet göstermesine yardımcı olur. İyi bir üretim planlaması, şirketlere birden fazla yarar sağlar. Bazıları şu şekildedir;
- Verimlilik Artışı: Makine, işçilik ve hammadde gibi kaynakların kullanımını optimize ederek, uygun üretim planlaması operasyonel verimliliği önemli ölçüde artırır. Bu, daha az atık, kolaylaştırılmış üretim akışları ve maliyet tasarrufu anlamına gelir.
- Müşteri Memnuniyeti: İyi bir üretim planlaması demek, süreçlerin tam zamanlı ilerlemesiyle müşteriye vaktinde hizmet verilmesini sağlar. Bu durumda müşteri memnuniyetini geliştirir ve marka savunucularına sahip olmanızı sağlar.
- Daha Düşük Üretim Maliyetleri: Üretim planlaması, talebi kapasiteyle uyumlu hale getirme, kaynak kullanımını maksimize etme ve arıza sürelerini azaltma yoluyla üretim maliyetlerini önemli ölçüde düşürmeye katkıda bulunur. Bu durum, karlılığı artırır ve işin diğer alanlarına daha fazla yatırım yapma imkanı tanır.
- Envanter Yönetimi: Üretim talebini karşılamak için yeterli hammaddenin elde olması gerekir. Doğru envanter yönetimi ve takibi gerçekleştirilemezse burada aksaklıklar yaşanabilir. Üretim planlaması sayesinde de yetersiz ya da aşırı stoklamaların önüne geçilmiş olur.
- Kalite kontrol: Üretim planlamasının ayrılmaz bir parçası olan kalite kontrol, firmaların üretim sürecinde standartlar ve kontrol noktaları belirleyerek herhangi bir kusuru erken aşamada tespit etmelerine ve düzeltmelerine olanak tanır. Bu, nihai ürünün müşteri beklentilerini karşılamasını veya aşmasını sağlayarak marka itibarını ve pazar konumunu korumak için kritik bir rol oynar.
- Risk Yönetimi: Üretim planlaması, tedarik zinciri veya üretim sürecinde olası aksaklıkları öngörmeyi ve bu risklere karşı acil durum planları geliştirmeyi içerir. Proaktif bir yaklaşım benimsemek, duruş süresini en aza indirir ve beklenmedik durumlarda dahi operasyonların sürekliliğini sağlar. Böylece üretim planlaması, işletmenin genel esnekliğine ve istikrarına katkıda bulunur.
Üretim Planlama Türleri
Çeşitli üretim süreçlerinin varlığı, üretim planlamasını standart bir süreç haline getirmeyi zorlaştırır. Dolayısıyla burada farklı üretim planlama türleri ortaya çıkar.
Proses Üretim Planlaması
Proses üretim, hammaddelerin ve bileşenlerin bir dizi işlem sonucunda dönüştürülerek üretilmesi sürecine denir.
Örneğin, bir otomobilin üretimi, bir dizi süreç boyunca çelik parçaların kesilmesi, dökülmesi, şekillendirilmesi, bir araya getirilmesi, boyanması ve montajlanması gibi bir dizi süreç içerir.
Benzer şekilde, bir gıda ürününün üretimi, bir dizi süreçte hammaddelerin işlenmesi, karıştırılması, pişirilmesi ve paketlenmesi gibi adımları içerebilir.
İş Atölyesi veya Proje Planlaması
İş veya proje tabanlı yöntem, ürünleri tek parça halinde üretmeyi içerir. Çalışanlar genellikle ayrılmaz ve aynı projede çalışırlar. Siparişe göre üretim (MTO) veya mühendis siparişine göre üretim (ETO) iş akışlarında sıklıkla kullanılan bu yöntem, üretim sürecinin tüm aşamalarının projeye özgü olması nedeniyle özel bir planlama gerektirir.
İş atölyesi üretiminin özelleştirilebilir doğası sebebiyle, üretim planları genellikle her iş veya projeye özel olarak oluşturulur ve üretim dönemine değil, projeye göre takip edilir.
Buna örnek olarak bir otomobil şirketinin müşteri taleplerine göre özel olarak tasarladığı ve ürettiği araç modelleri gösterilebilir. Proje planlaması üretim türünde, otomobilin her bir parçası ve bileşeni, belirli bir müşteri siparişine göre üretilir ve monte edilir.
Çalışanlar, tasarım, mühendislik, üretim ve montaj aşamalarında bir araya gelir ve projenin tamamlanması için birlikte çalışırlar. Süreç içerisinde otomobil üretim sürecinin projeye özgü olması gerekir. Bu özel üretim türü, müşterinin isteklerine ve gereksinimlerine daha yakından uyum sağlar, ancak işletme için daha karmaşık ve maliyetli olabilir.
Toplu Üretim Planlaması
Toplu üretim, aynı anda bir grup benzer ürünün üretildiği bir iş akışı türüdür. Temelde iş atölyesi ve sürekli üretim arasında bir denge sağlar.
Dükkân zemini, bir seferde bir tür malı işlemek üzere kurulur ve ardından sırayla birbirini takip eden birçok farklı ürün yerine, aynı türdeki ürünleri bir arada üretir.
Her ürün, üretim başlamadan önce dükkân zemininin nasıl kurulacağına dair farklı bir üretim planına sahiptir.
Otomobil üreticileri, tedarik zinciri yönetimi ve toplu üretim planlaması sayesinde ham maddeleri ve parçaları doğru zamanlamayla temin ederler. Üretim hattında parçaların birleştirilmesi ve otomobilin montajı gibi süreçler bu planlama sayesinde daha hızlı gerçekleşir.
Son olarak, otomobiller test edilir ve kalite kontrolünden geçer, ardından müşterilere teslim edilir. Toplu üretim planlaması, verimli bir üretim süreci sağlar ve yüksek kaliteli otomobillerin uygun fiyatlarla tedarik edilmesini mümkün kılar.
Akış Üretim Planlaması
Akış üretim planlaması diğer adıyla sürekli üretim, montaj hattında standartlaştırılmış ürünlerin seri üretimini oluşturur. Bu planlama türü, genellikle düzenli bir nihai ürün akışı oluşturmak isteyen büyük üreticiler tarafından tercih edilir.
Akış üretim planlamasında, her ürünün montaj hattında adım adım ilerlemesi ve kesintisiz bir döngü akış sağlaması önemlidir. Özellikle ürünleriniz için sürekli bir talep söz konusu ise akış üretiminin avantajlarından yararlanmak doğru olur. Bu sayede maliyetler düşer ve gecikmeler önlenir.
Akış üretim planlama türüne en güzel örnek Toyota’dır. Toyota, otomotiv sektöründe “Toyota Üretim Sistemi” kısaca TPS adı verilen bir üretim yöntemi kullanır. Bu üretim sistemi, sürekli akışı sağlamak ve atık oluşumunu minimize etmek için tasarlanmıştır.
TPS içerisinde, Just In Time (Tam Zamanında) üretim, Jidoka (Otomatik Durdurma) ve Kaizen (Sürekli İyileştirme) gibi prensipler yer alır. Dolayısıyla Toyota, yüksek kaliteli araçları düşük maliyetlerle ve hızlı bir şekilde üretebilir.
Seri Üretim Planlaması
Seri üretim planlaması, aynı ürünlerin sürekli akışını ortaya çıkarmasına odaklandığı için akış üretim planlamasına benzese de aralarında ki önemli bir fark vardır.
Seri üretim planlaması, akış üretimine kıyasla daha büyük ölçekte gerçekleşen bir sisteme sahiptir. Seri üretimde tüm ürünler tek bir montaj hattında üretilir, her bir birim aynı adımları takip eder, işlemler tekrarlanabilir ve sabit bir süreç söz konusudur.
Fakat akış üretiminde birden fazla montaj hattı kullanılabildiği için her biri farklı ürünler üretebilir ve işlemler daha esnektir dolayısıyla seri üretime kıyasla çeşitlilik daha fazladır.
Örneğin dökümhane faaliyetinde bulunan bir fabrikayı düşünelim. Fabrika içerisinde, alüminyum blokların dökülmesi ve işlenmesi için bir montaj hattı kullanılabilir. Tüm ürünler aynı adımları takip eder ve sabit bir süreç söz konusudur.
Bu nedenle, her bir ürün birbirine benzerdir ve çeşitlilik çok azdır.
Üretim Planlama Nasıl Yapılır?
Her üretim şekli birbirinden farklı aşamalara sahiptir. Dolayısıyla üretim planlama nasıl yapılır sorusunun cevabı da buna göre değişiklik gösterir.
Üretim planlamaların da şirketin iş akışına ve spesifik gereksinimlerine özgü olduğunu söylemek mümkündür. Genel olarak, üretim planlama süreci 5 aşamaya ayrılabilir.
MRP (Malzeme İhtiyaç Planlaması)
Üretim planlama süreçlerinde ilk adım, üretim miktarını tam olarak anlamaktır. Talep tahminini oluşturmak için önceki satış verileri, pazar analizi ve diğer metrikler analiz edilir. Bu süreç, fazla stok yapmaktan kaçınması gereken stoklu üreticiler için özellikle önemlidir.
Tahmin verileri, kapasite planlaması ile birleştirilebilir. Kapasite planlamasında, geçmiş dönemlere ait üretim miktarları ve üretim sisteminden gelen üretim kapasiteleriyle ilgili veriler, optimal kullanım oranları konusunda içgörü elde etmek için analiz edilir.
Kapasite planlaması için birçok analitik yöntem bulunmaktadır. Her durumda, verilerin tahminle karşılaştırılması, üretim sisteminin beklenen talebi karşılayıp karşılayamayacağını veya ayarlamaya ihtiyaç duyup duymadığını kontrol etmek açısından önemlidir.
Bu süreçte MRP gibi kaynak planlamalarınız için oluşturulmuş yazılım programlarından destek almak çok faydalıdır. Daha az insan hatası ve gereksiz zaman kaybını ortadan kaldırarak iş süreçlerinizde planlamalarınızı hızlandırabilirsiniz.
Üretim Haritalama ve Kaynak Tahsisi
Üretim planlama sürecinde ikinci adım, üretimi detaylı bir şekilde haritalandırarak gelecek iş akışının sıralamasını ve yönlendirmelerini belirlemek ilerlemenizde yardımcı olur. Bu, üretim sistemini ve atölyeyi gelecek üretim siparişlerini yönetmek üzere düzenlemeyi, ardışık ve sıralı işlemleri planlamayı, atölye içi envanter hareketlerini organize etmeyi içerir.
Kaynak tahsisi, ekipman bakımından iş gücü uygunluğuna kadar her şeyi kapsayacak şekilde mümkün olduğunca detaylı bir şekilde yapılmalıdır.
Hammadde uygunluğu da planlamak için eşit derecede önemlidir. Ham maddelerin stokta olup olmadığı veya siparişle temin edilebilir olup olmadığı, teslimat ve nakliye sürelerinin güncel olup olmadığı, kritik bileşenlerin ihtiyaç halinde dış kaynaklardan temin edilip edilemeyeceği veya uygun bir yedekleme sahip olunup olunmadığı belirlenmelidir. Bu tür soruların önceden planlanması gerçekten önemlidir. Esasen, genel tedarik ve tedarik zinciri yönetiminin büyük bir kısmı bu aşamaya dahil edilir.
Bir otomobil üretim firması, motor montajı, şasi montajı, elektrik ve elektronik montajı, boya ve kaplama gibi adımları içeren bir otomobil üretim süreci haritası oluşturabilir. Üretim adımlarını ve seçeneklerini haritalamak, her adımın ne kadar süreceğini belirlemek, hangi kaynakların kullanılacağını bilmek önem arz eder. Bu örnekte kullanılan kaynaklar üretim hatları, işçilik, otomobil parçaları ve boya malzemeleri şeklinde konumlandırılabilir.
MPS (Ana Üretim Planması)
Kapasiteler, üretim yöntemleri ve malzeme erişilebilirliği haritalandıktan sonra, üretim planlama türü kesinleştirilir. Seçilen planı gerekli tüm paydaşlarla paylaşmak sağlıklı bir iletişim oluşturacaktır çünkü hepsi neye ne zaman ihtiyaç duyulacağının bilincindedir.
Daha sonra, kaynaklar ve zamanlama da dahil olmak üzere şirketin her bir aşamayı nasıl uygulayacağını ayrıntılı olarak ortaya koyacak bir üretim programı oluşturulmalıdır. Üreticilerin bu aşamada genellikle bir ana üretim planı (MPS) oluşturması çok yararlıdır.
MPS, bir üretim planı ile birçok yönü paylaşır ve gerekli miktarları üretmek için nelerin gerçekleşmesi gerektiği ve ne zaman gerçekleşmesi gerektiği konusundaki tüm ilgili bilgileri içerir.
Takip ve Kontrol
Üretim planlama süreçlerinin belli aşamaları uygulamaya döküldüğünde takip süreci başlatılır. Aslında bu devamlı halde üretim planlamasının hedeflerini izleyip izlemediği, üretimin plana uygun olup olmadığı üzerine analizlerin kontrollerinin yapılmasıdır.
Üretim kontrol sistemleri, iş süreçlerinin performansını takip eder ve bunları hedef kapasitelerle karşılaştırır. Öte yandan, kalite kontrolü, üretimin belirlenen hedeflere uygun olduğunu veya uygun olmasını sağlamayı amaçlayan stratejik adımları içerir.
Bu takip sistemleri, üretim sisteminin neredeyse gerçek zamanlı geri bildirim sağlaması gerektiği için son derece önemlidir. Beklenmedik bir durum ortaya çıkarsa veya yeniden ayarlama yapılması gerektiğinde minimum yanıt süresini sağlamak kritiktir.
Üretim kontrol yöntemleri, iş akışlarının sürekli olarak izlenmesi ve raporlanması, çeşitli üretim KPI’ları ve metriklerin izlenmesi, kalite kontrol kontrollerinin üretim sürecine entegre edilmesi gibi unsurları içerir.
Sürekli Ayarlama
Sonuç olarak, üretim ne kadar iyi planlanmış ve uygulanmış olursa olsun, tahminler ve projeksiyon kapasiteleri aslında teorik yaklaşımlardır. Gerçek performans verileri, üretim gerçekleştikçe derlenir. Bu nedenle, üretim planlamanın somut bir parçası sürekli ayarlama ve iyileştirmeyi içerir.
Sonuçta, üretim planları ve üretim yönetim sistemleri, geçmiş verilere ve planlamacıların en iyi çabalarına dayanan üretim planının mevcut durumu ideal olarak yansıtacağına dair gerçek bir garanti olmadığından, değişikliklere izin verecek kadar esnek olacak şekilde tasarlanmalıdır. Sonuç olarak, stok hareketlerinden programlamaya kadar üretimin tüm yönlerinde sürekli olarak daha fazla verimlilik için çaba harcamak, rekabet avantajını sürdürmek açısından hayati öneme sahiptir.
Üretim Planlama Süreçlerinde En Yaygın Hatalar
Üretim planlama süreçlerinde sıkça karşılaşılan hatalar vardır. Bunlardan bahsedecek olursak;
- Kriz Anları Yönetimi: Üretim sektöründe işletmeler, karmaşık iş süreçleri nedeniyle kriz anlarını sıklıkla yaşar. Bu nedenle üretim planlamalarında risk yönetimi stratejilerinin yer alması önemlidir. Örneğin, bir otomotiv parça üreticisi olarak, fabrikanızdaki CNC makinelerinin düzenli bakımı yapılmadı ve üretim sürecinde beklenmedik bir arıza meydana gelebilir. Bu durum, üretim hattında duraksamalar ve müşterilere zamanında teslimat yapılamaması gibi sonuçlar doğurabilir. Bu tarz kriz anlarında öncesinden bütçe planlamalarında: yapılacak fazla mesaileri ve arızanın maliyetlerini karşılayabilmek için belli bir bölüm ayırmanız gerekir.
- Takip: Üretim planlama programı kullanmak ciddi avantaj sağlar. Fakat karmaşık iş süreçlerinde üretim hatlarına ziyaretler ile de gerçek zamanlı bilgileri desteklemek önemlidir.
- Ekipman Bakımı: Şirket ekipmanlarının düzenli bakımı, üretimin devamlılığı için kritiktir ve bu nedenle stratejik bir bütçe ayırmak gerekir. Bu, ekipmanların sorunsuz çalışmasını sağlar ve üretiminizin sağlıklı bir şekilde devam etmesine olanak tanır.
Hangi Üretim Planlama KPI’larını Takip Etmelisiniz?
KPI’lar veya temel performans göstergeleri, şirketinizin üretim süreçlerinin sağlığını izlemesine yardımcı olacak önemli ölçümlerdir.
KPI’ları izleyerek, üretim planlarınızda tanımlanan hedef değerleri karşılaştırarak üretim sürecinde işlerin yolunda olup olmadığını değerlendirebilirsiniz. İzlemeniz gereken tipik üretim planlama KPI’larından bazılarından bahsedecek olursak;
Arıza süresi
Arıza süresi, iş saatlerinde üretimin gerçekleşmediği zamanın yüzdesini takip eden temel verimlilik ölçütlerinden biridir. Bu durumun ortaya çıkmasına neden olan bazı faktörler şunlardır; Makine arızaları, araç ayarları, kazalar vb.
Kurulum zamanı
Kurulum zamanı olarak adlandırılan bu kavram aynı zamanda geçiş süresi olarak da nitelendirilir. Kurulum zamanı, işler arasında geçiş yapmak için gereken süredir. Kurulum süresi genel verimliliği etkiler çünkü bu dönemlerde üretim durdurulur.
Bu nedenle üretim programlarının, her iş için üretimi yeniden yapılandırmanın ne kadar zaman ve çaba gerektirdiğini dikkate alması önemlidir. Bu, aşağıdakileri içerir ancak bunlarla sınırlı değildir: Ekipmandaki değişiklikler, hammaddelerdeki değişiklikler, işgücündeki değişiklikler gibi.
Verimliliğinizi artırmak için üretim programlarınızı değişim süresini en aza indirecek şekilde tasarlamanız önemlidir.
Üretim hızı
Bir üretim ortamında, bu genellikle belirli bir dönemde üretilen birimlerin sayısı olarak ölçülür. Her prosesin fiili üretim hızını planlanan oranla karşılaştırmanın avantajı, güçlü yönlerinizin yanı sıra zayıf yönlerinizi de belirlemenize yardımcı olacaktır. Ayrıca, sorunlarınızı çözmenize de yardımcı olacaktır.
Genel Ekipman Verimliliği (OEE)
Genel ekipman verimliliği açılımına sahip OEE, kalite, performans ve kullanılabilirliği hesaba katan genel üretim üretkenliğinin ölçüm aracıdır. OEE’nin formülü ve çok daha fazlası hakkında bilgi almak istiyorsanız ‘OEE Nedir?’ yazımızı inceleyebilirsiniz.
Reddedilme oranı
Reddedilme oranı, kalite kontrollerini geçemeyen ürünlerin yüzdesi veya sayısıdır. Ürünün niteliğine ve probleme bağlı olarak, reddedilen bazı eşyaları yeniden işleyerek kurtarmak mümkün olabilir.
Zamanında Siparişler
Üretim gecikmeleri işletmelerin marka imajlarında ciddi olumsuzluklar oluşturabilecek unsurlardır. Bunun nedeni, ürünleri zamanında üretebiliyorsanız, son teslim tarihlerini karşılamak için maliyetli hızlandırılmış nakliye veya diğer acil durum önlemlerini kullanmanıza gerek kalma ihtimalinin azalmasıdır.
Ayrıca siparişlerin zamanında teslim edilmesi müşterileri mutlu eder; bu da onların şirketinizle iş yapmaya devam etme olasılıklarını yükseltir ve markanızın olumlu savunucuları haline gelmelerini sağlayabilir.
Üretim Planlama Örnekleri
Üretim planlama örnekleri için genellikle excel şablonlarından yararlanılır. Üretim planlama Excel şablonu, üretim süreçlerini ve kaynakları yönetmek için kullanılan bir araçtır. Bu şablonlar, bir işletmenin üretim sürecini optimize etmesine yardımcı olabilir ve üretim faaliyetlerini daha verimli hale getirebilir. Ücretsiz Excel şablonunu indirin ve planlamaya dair fikir edinin!
Fakat atlanmaması gereken konu Excel dosyası burada üretim planlama örnekleri içerisinden sadece biridir ve yeterliliği görecelidir. Dolayısıyla incelerken unutmayın ki, büyük ve orta ölçekli firmaların ihtiyacını karşılayabilecek araç değildir. Burada, üretim planlama programı incelemek ve kullanmak işletmelerin geleceği için tercih değil ihtiyaçtır.
Doğru Üretim Planlama Aracını Seçme
Modern üretim ortamlarında, geleneksel üretim planlama yöntemleri olan elektronik tablolar veya manuel izleme, giderek yetersiz hale gelmektedir. Modern üretim, karmaşıklıkları ve dinamikleri göz önünde bulundurarak yönetilmelidir. Bu; daha çevik, doğru ve verimli bir yaklaşım gerektirir.
Manuel yöntemler yetersizdir çünkü büyük veri kümelerini yönetemez ve çok seviyeli malzeme listeleri (BOM), entegre tedarik zinciri, dinamik çizelgeleme, paralel yürütme gibi karmaşık üretim yöntemlerini ele alamaz.
İşletmeler için en iyi çözüm, özel üretim yazılımıdır. Bu tür yazılımlar, ürün ağaçları (BOM’lar), rotalar ve envanterlerden satın almalara, insan kaynaklarına, finansa ve müşteri ilişkilerine kadar üretimin tüm yönlerini yönetmek için sağlam bir çözüm sunar.
ERP’ler veya MRP sistemleri, üretim planlamasında yer alan daha önce manuel olan görevleri otomatikleştirerek insan hatasını ortadan kaldırır ve gerçek zamanlı karar verme için daha doğru veriler sağlar.
İyi uygulanmış bir üretim planlama yazılımı, üretim sürelerini önemli ölçüde azaltabilir, kaynak optimizasyonunu iyileştirebilir ve yüksek yatırım getirisi ile karlılığı ve rekabet gücünü artırabilir.
